Legnood (Dystocia)

Groene leguanenvrouwtjes in gevangenschap hebben zeer regelmatig voortplantingsproblemen. Hoewel de aanwezigheid van een mannelijke leguaan niet persé noodzakelijk is voor de eisprong of de ontwikkeling van eieren, speelt het baltsgedrag van de man hoogstwaarschijnlijk een belangrijke rol bij de tijdsbepaling van ontvankelijkheid en voortplanting. Het wegblijven van de ovulatie kan komen omdat veel leguanen solitair gehouden worden, maar ook slecht uitgebalanceerde voeding zou hier debet aan kunnen zijn.

Legnood is een relatief veel voorkomend probleem bij leguanen. Hiervoor zijn veel verschillende redenen aan te wijzen. Maar in veel gevallen is het niet goed te herleiden wat de oorzaak is geweest.
Onderzoek heeft uitgewezen dat legnood veelvuldig voorkomt bij:

  • Reptielen die zich voor het eerst voortplanten.
  • Vrouwtjes die eerder last hebben gehad van legnood.
  • Vrouwtjes die een onvruchtbaar legsel voortbrengen.

Ten opzichte van andere reptielen zorgt legnood bij leguanen sneller voor een kritieke situatie. Daarom is het noodzakelijk de tekenen van legnood zo vroeg mogelijk te herkennen zodat medisch ingegrepen kan worden. De in hierna besproken behandelmethodes dienen allen te worden uitgevoerd door een in reptielen gespecialiseerde arts.

Oorzaken en de herkenning van legnood

Algemene oorzaken van legnood:

  • Het niet kunnen passeren van de eieren door de eileider en cloaca.
  • Er kan sprake zijn van een versperring of vernauwing.
  • Eieren kunnen te groot zijn of liggen verkeerd.
  • Het bekken kan misvormd zijn.
  • Er is sprake van een blokkerende massa zoals abcessen of blaas- en nierstenen.
  • Twee of meer eieren kunnen met elkaar verbonden zijn.
  • Een ei kan misvormd zijn.

legnood

Legnood kan ook voorkomen terwijl er geen sprake is van blokkades of misvormingen. Deze vorm van legnood kan het resultaat zijn van:

  • Één of meerdere onvolkomenheden in de leefomstandigheden van het dier.
  • Een ondeugdelijke legbak.
  • Onjuiste terrariumtemperaturen.
  • Slecht uitgebalanceerde voeding waardoor een tekort of overdosering van vitaminen en mineralen ontstaat. Denk bijvoorbeeld aan MBD.
  • Vochttekort en een slechte lichamelijke conditie van het vrouwtje.

De meest voorkomende oorzaak van legnood bij leguanen is het ontbreken van een legbak of een geschikte legbak. Als de legbak niet deugdelijk gebouwd is, kan de leguaan uren achtereen bezig zijn met rondlopen en graven. Hierbij kan ze ook graafpogingen ondernemen op andere plekken in het terrarium of in het huis. Deze activiteiten zorgen ervoor dat de leguaan zwakker wordt en zichtbaar depressief gedrag vertoont wanneer de druk om eieren te gaan leggen toeneemt. Uitputting kan worden waargenomen, maar ook een prolaps van de cloaca of eileider kan zich voordoen.

Normaal gesproken is een eierendragende leguaan levendig en actief. Gedurende deze periode zal de leguaan geen voedsel tot zich nemen. De fysieke gesteldheid van de leguaan zal zich aanpassen als de eieren zich aan het ontwikkelen zijn en de buik van de leguaan zichtbaar aan het opzwellen is. De leguaan zal in staat zijn rond te kunnen bewegen, te klimmen en gebruik te maken van haar slaapplaats zoals voor het dier gebruikelijk is. Een leguaan met legnood zal sloom en neerslachtig zijn en niet reageren op zijn omgeving.

Wanneer het eieren leggen is begonnen is het raadzaam een oogje in het zeil te houden. Een gezonde leguaan zal gemiddeld binnen vier uur alle eieren leggen, dit zijn er ongeveer 30 á 40. De eerste legsels zijn over het algemeen kleiner. In gevangenschap gehouden reptielen leiden een rustig leven met weinig beweging vergeleken met de dieren die in het wild leven. Een gebrek aan spierkracht kan ervoor zorgen dat de eieren niet in de juiste positie komen te liggen voor het leggen en dat de contracties niet sterk genoeg zijn om de eieren uit te drijven. Het is niet ongewoon dat de laatste eieren, ondanks een goed verloop van het eileggen, niet worden uitgedreven. Mocht het vrouwtje na 24 uur nog steeds niet al haar eieren kwijt zijn, wordt er gesproken over legnood.

Folliculaire stagnatie

Een andere vorm van leglood is het stagneren van de ontwikkeling van eitjes in de eierstok. De oorzaak is niet geheel bekend maar waarschijnlijk heeft dit te maken met een hormonale disbalans.

Als folliculaire stagnatie niet wordt behandeld, kunnen de in ontwikkeling zijnde eitjes (waarbij de schaal nog niet gevormd is) geresorbeerd worden. Waarom de ene leguaan wel resorbeert en de andere niet is vooralsnog onbekend. Ook kan het zo zijn dat een leguaan in het verleden wel eieren heeft geresorbeerd maar dit in de toekomst niet meer doet.

Bij langdurige anorexia kan het vrouwtje zo verzwakt zijn dat zij de eisprong en het leggen van eieren niet kan afronden. Bij een langdurige folliculaire stagnatie verkazen de eieren in de eierstokken. Het chirurgisch verwijderen van de follikels is dan aan de orde.

 

follikels follikels.2
Operatief ingrijpen bij pre ovulatoire follikel stagnatie

 

Behandeling bij legnood

Bij behandeling van de leguaan voordat dit absoluut noodzakelijk is, kan schade worden toegebracht aan de leguaan en de ontwikkeling van de eieren. Tegenovergesteld kan het weerhouden of vertragen van behandeling eveneens schade toebrengen. Als het leggen van de eieren begonnen is maar het dier kan dit niet afronden, dient de behandeling binnen 48 uur begonnen te zijn.

Bij vrouwtjes die lijden aan misvorming van het bekken of de eileiders, misvormde of sterk vergrote eieren dragen of een blokkering van de eileider hebben, kunnen door toediening van een weeënopwekkend middel, zoals Oxytocine, complicaties als eibreuk, eileiderbreuk of een bloeding optreden. Dit kan de dood tot gevolg hebben.

Er zijn twee verschillende medicijnen om bij leguanen weeën op te wekken:

  • Oxytocine is een synthetisch geproduceerd weeënopwekkend hormoon. Dit is een veel gebruikt middel maar het verliest bij reptielen zijn doeltreffendheid naarmate de tijdsduur van legnood toeneemt. Dit middel is zeer effectief bij toediening binnen 48 uur. Tevens zal er naast Oxytocine een injectie met calcium gegeven worden. De effectiviteit van Oxytocine kan positief beïnvloed worden door het dier onder een optimale temperatuur te houden. Helaas is Oxytocine niet zo effectief bij hagedisachtigen als bij slangen.
  • Arginine vasotocine is een natuurlijk weeënopwekkend hormoon. Het lijkt er op dat dit middel veel beter werkt bij hagedisachtigen dan het veel gebruikte Oxytocine. Helaas is dit product in Nederland, en waarschijnlijk zelfs in geheel Europa, niet te verkrijgen omdat het zeer duur is en de houdbaarheid beperkt is.

Afzuiging

Een mogelijke behandeling van legnood is het inbrengen van een naald in het ei waarmee vervolgens de inhoud afgezogen wordt. Het resultaat is een veel kleiner ei wat makkelijker de cloaca kan passeren. Voorzichtigheid dient betracht te worden zodat de inhoud van het ei niet in de buikholte terecht komt. Het afzuigen van een ei dient te gebeuren binnen 48 uur nadat het natuurlijk leggen van de eieren gestopt is. Korte tijd hierna zal de inhoud van de eieren gaan stollen wat afzuiging onmogelijk maakt. Als de eieren niet binnen 48 uur na afzuiging zijn uitgedreven, dienen deze chirurgisch verwijderd te worden. De resultaten van afzuiging zijn echter zeer mager en deze behandeling brengt een groot risico met zich mee. Alleen het ei wat zichtbaar is in de cloaca zou voor deze behandeling in aanmerking kunnen komen. Afzuiging wordt nagenoeg niet toegepast.

Chirurgisch ingrijpen

Wanneer alle pogingen om de eileg op gang te brengen onsuccesvol zijn geweest, zal het reptiel onder narcose moeten worden gebracht om de eieren chirurgisch te verwijderen. Er kan dan nog een poging ondernomen worden manueel de eieren uit te drijven. Omdat door de anesthesie de leguaan en dus de eileider kringspier ontspannen is, kan dit onder een gereduceerd risico gedaan worden. Uiteraard dient dit voorzichtig en zorgvuldig te gebeuren om een prolaps of breuk van een ei te voorkomen.

Aan de hand wat de chirurg tegenkomt tijdens de operatie kunnen alleen de eieren of een deel dan wel alle voortplantingsorganen verwijderd worden. Als er geen voornemen is om met het vrouwtje te gaan fokken, kan de eigenaar besluiten alle organen voor het reproduceren van eieren te laten verwijderen om legnood in de toekomst te voorkomen.

Geraadpleegde literatuur:

Auteur, Evert Henningheim

Tekstuele controle en advies: Dr. Marja Kik, dierenarts voor reptielen
Elliot R. Jacobson, DVM, PhD, DACZM (2003) Biology, Husbandry, and Medicine of the Green Iguana. Original edition., Krieger Publishing Company, Malabar, Florida, USA.