Dermatologie, Vervelproces, Verwondingen, Incisies en Hechten

Door: Evert Henningheim

Algemeen
De huid van reptielen is net zoals bij andere dieren het grootste orgaan van het lichaam. Het karakteristieke van de reptielenhuid is dat deze gevormd wordt door schubben die dakpansgewijs liggen op alle plaatsen waar het reptiel kan bewegen. De huid heeft als functie de interne structuur van het lichaam te beschermen tegen fysiek trauma; uitdroging; indringen van bacteriën, fungi en parasieten. Maar ook biedt het bescherming tegen extreme warmte, koude, en wederzijds door doordringing veroorzaakte schade. De huid heeft ook een functie bij herkenning van de soort, thermosregulatie, sociale communicatie, camouflage en gemoedstoestand.
De conditie van de huid is de meest duidelijke graadmeter of je dier gezond is of niet.

Normale reptielenhuid
De huid van een reptiel bestaat uit 2 lagen, te weten de opperhuid (epidermis) en de lederhuid (dermis). De dermis bevat bloedvaten, zenuwcellen en is opgebouwd uit bindweefsel. De epidermis bestaat uit 3 lagen, de hoornlaag (stratum corneum), de kiemlaag (stratum germinativum) en de tussenliggende zone. De epidermis is gekarakteriseerd door een complete bedekking van keratine. Keratine is een structureel hard eiwit en komt onder andere voor in haar, nagels en schubben. De keratine is dik in sommige gebieden en dun in andere gebieden van de reptielenhuid. De rugzijde (dorsaal) van vele reptielen hebben een dikke keratine laag. De buikzijde (ventraal) en de huid bij gewrichten zijn in vele gevallen dun.
Het proteïne keratine bestaat uit lagen van dunne platte cellen die geleidelijk compact worden als deze zich bewegen richting het oppervlakte en worden vervangen door cellen van de onderliggende kiemlaag van de huid. Deze lagen platte cellen worden opeenvolgend de Oberhautchen laag, de beta-keratinelaag en de alpha-keratinelaag genoemd. Samen met de stratum germinativum en de zware gekeratiniseerde stratum corneum vormt dit de opperhuid.
Het is onmogelijk om een algemene beschrijving te maken van de reptielenhuid omdat van alle 60000 reptielensoorten, elke soort zijn eigen karakteriserende schub- en kleureigenschappen heeft. De huid van reptielen is over het algemeen wat elastisch en keert snel terug in zijn normale positie nadat je deze hebt opgepakt. Bij bijvoorbeeld de Chuckwalla is dit echter niet het geval. Deze heeft zoals sommige andere reptielen een losse huid. Bij dieren met een losse huid kan de elasticiteit van de huid niet worden gebruikt als hydratatiegraadmeter.

Vervellen
Het vervelproces varieert tussen de groepen reptielen. Bij slangen en hagedissen vindt het vervellen periodiek plaats. De frequentie van vervellen wordt beïnvloed door een aantal factoren. De soort reptiel, leeftijd, voeding, paartijd, aanwezige parasieten, hormonale balans, bacteriële infecties of andere verwekkers van huidziekten, omgevingstemperatuur en relatieve luchtvochtigheid hebben effect op de frequentie van vervellen.
Normale vervelling bij de orde squamata, waar de groene leguaan onder valt, is een complex proces waar cellen van de tussenliggende zone (bovenliggende laag stratum germinativum) zich opnieuw ontwikkelen en waarbij daaruit een hele nieuwe uit drie lagen bestaande huid wordt gevormd, die de nieuwe binnenste epidermale generatie wordt genoemd.
Als de nieuwe huidlaag volledig ontwikkelt is verspreidt er zich weefselvocht in dit gebied en een enzymatische reactie zorgt voor het ontstaan van een scheidingszone, waarna er scheiding plaatsvindt van de oude huid. Deze groei- en vervellingcyclus duurt bij de meeste hagedissen en slangen ongeveer 2 weken. De rustfase is een fase waarbij er geen vervelling of groei van de huid waarneembaar is. Deze kan dagen tot maanden duren.

Moeizame vervelling
Als een leguaan onder lage luchtvochtigheidomstandigheden gehouden wordt en vervellen moeizaam verloopt, komt dit omdat er door uitdroging onvoldoende weefselvocht aanwezig is tussen de ontwikkelde nieuwe en oude huid. Het is dan niet mogelijk om voldoende enzymen aan te maken om de scheiding van nieuwe en oude huid te voltooien.
Een gezond dier en goede omstandigheden waaronder het reptiel gehouden wordt zorgt voor een probleemloze vervelling. Voor onze tropische regenwoudbewoner Iguana iguana gaat het volgende op: gezonde voeding is van belang en zeer zeker ook een juiste temperatuur en hoge luchtvochtigheid. Dit zorgt voor een soepel verloop van het vervellen.

Verwondingen en verwondingen
Verwondingen aan de huid van reptielen helen veel langzamer dan die bij zoogdieren. Een volledige genezing van de huid duurt over het algemeen 6 weken. Diverse jodium producten kunnen gebruikt worden voor de behandeling van oppervlakkige wonden. Betadinezalf® dekt de wond af en houdt vuil tegen. Betadine® producten ontsmetten echter niet de wond zelf maar de wondranden. Ook producten zoals spuitpleisters kunnen een handig beschermend middel zijn om de wond te bedekken. Niet zelden zal er bij lokale wondbehandeling gebruik gemaakt dienen te worden van wondzalf met een breedspectrum antibioticum.
Omdat de huid van een leguaan taai en geschubd is, is het moeilijker om hier in te snijden dan bij zoogdieren. Het wordt aanbevolen dat huidincisies tussen de schubben geplaatst worden en niet door de schubben heen. Echter zijn bij leguanen de schubben vrij klein en is het over het algemeen niet mogelijk om een incisie tussen de schubben te maken. De taaie natuurlijke eigenschap van leguanenhuid, en het feit dat deze tamelijk dun is (vooral op de buik), vereist dat je met gedoseerde druk een snede maakt. Bij het toepassen van teveel druk is de kans aanwezig dat dieper liggende structuren beschadigd worden tijdens incisie van de huid.

Hechten
Voor het sluiten van wonden zijn vele soorten hechtmateriaal gebruikt zoals kattendarm polyglactin 910, polyglycolic zuur, polydioxanone zijde en nylon. Hechtingen voor diepliggende structuren dienen te zijn van een materiaal dat niet eiwitsplitsing nodig heeft voor absorptie. Heterofiele cellen van reptielen ontberen veel van de enzymen nodig voor deze wijze van absorberen. Hechtmateriaal wat door middel van splitsing van scheikundige stoffen onder opneming van water wordt geabsorbeerd verdient de voorkeur. Een hechtpatroon zoals het horizontale of verticale matras brengen de wondzijden goed in positie waardoor het heelproces sneller zal verlopen.
Nieten is een methode die ontwikkeld is om wondranden een weinig naar buiten te laten keren. Deze methode is sterk en snel te plaatsen en dit maakt nieten een uitstekende methode voor het sluiten van wonden bij leguanen.
Het verwijderen van hechtingen is over het algemeen aanbevolen tussen de 4 a 6 weken postoperatief. Na het verwijderen van de hechtingen zal de huid over het algemeen verkleven aan het gehechte gebied tijdens de volgende vervelling, maar dit kan makkelijk verwijderd worden. Dit verkleven van vervellingen aan het incisiegebied zal ongeveer 2 a 3 vervellingen duren. Uiteindelijk zal de normale huidvervelling weer terugkeren.

Bron: Mader, D. R. (2006) Reptile Medicine and Surgery. 2nd ed.,
Saunders/Elsevier, St. Louis, USA.
Elliot R. Jacobson, DVM, PhD, DACZM (2003) Biology,
Husbandry, and Medicine of the Green Iguana. Original
edition., Krieger Publishing Company, Malabar, Florida, USA