Donatie 3050,00 USD van Herpetofauna en SDGL voor eerste onderzoek om het voortbestaan van de zwarte leguaan, Ctenosaura oedirhina veilig te stellen
Door: Evert Henningheim
De zwarte leguaan (Ctenosaura oedirhina) komt slechts voor op het Hondurese eiland Roatan. De biologische basiskenmerken van deze bedreigde soort ontbreken vooralsnog, wat bescherming ervan bemoeilijkt. Maar, er is goed nieuws: de eerste noodzakelijke stappen voor het behoud van de soort en zijn habitat staan op stapel.
Op het kleine zich snel ontwikkelende eiland Roatan (156 km2) is de zwarte leguaan Ctenosaura oedirhina endemisch. Het dier is zwart of donkerbruin van kleur, met hier en daar lichte vlekken of bandering. Het kopje is wat stomp, de neus bolvormig. De mannetjes zijn gemiddeld zestig centimeter lang,de vrouwtjes rond de veertig. Hoewel tot op heden geen grondige onderzoeken zijn uitgevoerd, schat de wetenschap het totale leefgebied van de zwarte leguaan op minder dan honderd vierkante kilometer, met bij benadering vijfentwintighonderd individuen,verdeeld in tien tot vijftien subpopulaties.
Ernstig bedreigd
Sinds 2004 staat de zwarte leguaan als ernstig bedreigd op de Rode Lijst. Oorzaken van bedreiging: de beperkte en geografisch gefragmenteerde verspreiding, de kleine populatie en habitatvernietiging. Het dier staat bovendien al generatieslang bekend als culinaire delicatesse voor de lokale bevolking. Overbejaging en overconsumptie zijn tegenwoordig een feit. De soort geniet geen enkele vorm van bescherming, noch lokaal, noch nationaal. Wel is de leguaan onlangs ook opgenomen in de CITES appendix II (CoP15).
Een andere bedreiging voor de zwarte leguaan vormt de groeiende populatie van de hagedis Ctenosaura similis, ontdekt op een satellieteiland op vijftig meter afstand van Roatan. Het is niet uitgesloten dat deze soort het eiland koloniseert; door hybridisatie kan de zwarte leguaan vervolgens in korte tijd worden uitgeroeid. Daar komt nog bij dat Roatan zeer toeristisch is. Voor de lokale bevolking economisch gunstig, maar de natuur staat daardoor wel onder grote druk. Vernietiging van de habitat van de zwarte leguaan zal onvermijdelijk resulteren in de vorming van kwetsbare kleine geïsoleerde populatieaantallen.
Eerste onderzoek van start
Tot op heden is vrijwel geen onderzoek verricht naar de zwarte leguaan. Het is echter van belang de kennis te vergroten over de fundamentele biologische aspecten van het dier en over de bestaande bedreigingen om de soort concreet te kunnen beschermen en behouden. Samenwerking met lokale en nationale organisaties en educatie is daarbij noodzakelijk.
Tijdens de in 2008 gehouden bijeenkomsten van de IUCN SSC Iguana Specialist Group in het Hondurese Utila, zijn onderzoeksdoelstellingen vastgesteld om de drie meest nauw verwante species aan de zwarte leguaan (de Ctenosaura bakeri, Ctenosaura melanosterna en Ctenosaura palearis) te beschermen en te behouden. De zwarte leguaan werd hierbij echter niet betrokken wegens gebrek aan basisinformatie. Het eerste onderzoek, stap één op weg naar bescherming en behoud van de soort,ging van start in augustus 2010. Leider van het onderzoek is promovendus Stesha A. Pasachnik, werkzaam aan de Universiteit van Tennessee en verbonden aan de IUCN Iguana Specialist Group. Tot de toegepaste onderzoeksmethoden en –technieken behoren observatie, fecale analyse, transectmethodieken, radiotelemetrie, genetisch onderzoek, en bepaling van onder andere de sekseratio, de territorialiteit, de groepsgrootte en hybridisatie.
Markering
De hagedissen worden met de hand gevangen,of met behulp van diervriendelijke vangkooien (Tomahawk-vallen) en vangnetten. Ze worden vervolgens gemerkt door middel van gekleurde kralen en microchip-implantaten (PIT tags). Juveniele dieren krijgen een groepsmarkering. Dieren die na zes maanden opnieuw worden gevangen, krijgen een tijdelijke identificatie met niet-toxische verf. De gevangen leguanen worden gewogen en gemeten, en het geslacht wordt bepaald, indien nodig door middel van sonderen. De dieren worden maximaal vijftien minuten vastgehouden, om de stress zo veel mogelijk te beperken. Datum, tijd, plaats, GPS-coördinaten en omgevingstemperatuur van de vangst worden geregistreerd. Habitatkenmerken als vegetatie, mate van habitatvernietiging en positie ten opzichte van menselijke activiteit en of bewoning worden eveneens opgetekend.
Op elke vaste onderzoekslocatie vinden tien transecten plaats ter bepaling van de populatiegrootte. Elk transect heeft een lengte van honderd meter, met om de tien meter een markeringspunt. Deze vastgestelde lijnen worden meerdere keren per maand nagelopen. Gedurende de gehele studie wordt elke geobserveerde leguaan geregistreerd op datum, tijd, positie, hoogte boven de grond, afstand van het transect, leeftijdklasse en of het dier al dan niet gemerkt is. Bepaling van de totale habitatgrootte (reikwijdte waar deze hagedissen voorkomen) gebeurt door middel van observatie, in combinatie met telemetrie en het interviewen van de lokale bevolking.
Bij een groep juveniele en volwassen leguanen worden radiozenders geplaatst; deze methode zal essentiële informatie opleveren over verspreiding, territoriumnestplaatsen en habitatvoorkeur.
Beheersplan en educatieve programma’s
Het totaalpakket aan verzamelde gegevens zal met documentatie en analyse de basis vormen voor een waardevolle update van de IUCN Rode Lijst. Aan de hand van de verkregen data zullen een realistisch beheersplan en educatieve programma’s worden ontwikkeld, in samenwerking met lokale en nationale organisaties. De onderzoeksresultaten zullen worden gepubliceerd in zowel wetenschappelijke als populaire artikelen in tijdschrift en krant. Daarnaast zal een reeks vergaderingen met overheidsinstanties worden belegd om de onderzoeksresultaten over te dragen. Ten slotte zal het onderzoek uitmonden in publicaties over de levensgeschiedenis van de zwarte leguaan, over de bevolkingsgrootte en -structuur, en de bedreigingen waaraan de soort is blootgesteld.
Duurzaam beschermen
Het nieuwe onderzoek is noodzakelijk om de soort Ctenosaura oedirhina beter te leren begrijpen. Op grond van de resultaten kan de Rode Lijst worden geactualiseerd. Belangrijkste resultaat echter zal zijn dat informatie beschikbaar komt voor de ontwikkeling van een beheersstrategie voor deze soort, toe te passen door lokale en nationale organisaties. Beter inzicht van de bedreigingen en de vereisten van deze bijzondere leguaansoort biedt de kans de zwarte leguaan eindelijk zo effectief mogelijk duurzaam te beschermen.
De Stichting Doelgroep Groene Leguanen heeft een financiele bijdrage geleverd ter ondersteuning van dit onderzoek.
GROWTH, REPRODUCTION, AND DIET OF ROATAN SPINY-TAILED IGUANAS, CTENOSAURA OEDIRHINA, WITH NOTES ON THE STATUS OF THE SPECIES door STESHA A. PASACHNIK