Gedragsecologisch onderzoek en nestmonitoring Cyclura collei

Door Evert Henningheim

Beschrijving
Jamaicaanse leguanen (Cyclura collei) zijn de meest bedreigde hagedissensoort ter wereld. De mannetjes kunnen een kop romplengte kunnen bereiken van 43 cm en wijfjes van 38 cm. Ze zijn overwegend groen-grijs van kleur  met donkere olijfgroene accenten en blauwe tinten rond de kop en op de rug stekels. Drie brede driehoekige vlekken strekken zich uit vanaf de kamschubben in de richting van de onderkant, met donker olijf-bruine zigzag vlekken en strokleurige vlekken. In het wild wordt hun huid gekleurd door mineralen in de bodem en daardoor lijken de dieren voornamelijk roodbruin van kleur te zijn.

Jamaica Cyclura collei
Jamaicaanse leguaan (Cyclura collei) wijfje

Habitat
De Jamaicaanse leguaan leeft in de Hellshire Hills, een 114km² groot gebied in zuid Jamaica. Het is een extreem ruig gebied van voornamelijk kalksteen met metershoge kalkstenen uitstulpingen, spleten en holen. De rood geërodeerde aarde hoopt zich in spleten en kuilen op en is schaars te noemen. De vegetatie van Hellshire Hills bestaat uit tropisch droogbos. Dit type bos is een van de meest bedreigde ecosystemen ter wereld. Jamaicaanse Leguanen zijn alleen te vinden in de meest afgelegen delen van de Hellshire Hills Voor het nesten is losse grond nodig met een redelijke diepte. Dit soort plekken zijn echter zeer schaars. Er bevinden zich 3 plekken waar deze leguaan legholen kunnen graven. De grootste en drukste legplaats heeft een doorsnede van ongeveer 12 meter, de tweede plek is ongeveer 12 meter lang en 2 a 3 meter breed. De derde plek heeft een doorsnede van rond de 3 meter. Deze legplaatsen bevinden zich gelukkig in het moeilijkst bereikbare deel van de Hills. Onderzoek heeft aangetoond dat de leguanen zich alleen bevinden in dit gebied wat door middel van een ring van tomahawk vallen beschermd wordt tegen de mongoose. Deze safe zone is iets kleiner dan 10 km². De Hellshire Hills is een gebied wat ongeschikt is voor landbouw en bewoning. Dit vanwege de ruigheid van het terrein en het ontbreken van water. Een van de grootste bedreigingen is de illegale houtkap voor houtskoolwinning. Wat eenmaal gekapt is hersteld zich niet meer. Dit komt door de moeilijke groeiomstandigheden van de vegetatie wat zich alleen kan ontwikkelen in complete rust.

Jamaica Cyclura collei
Hellshire Hills bestaat voor zeer grote delen uit limstone gebied

Doelstelling
De drachtige wijfjes identificeren en gedragskundig observeren. Nestbewegingen en eileg registreren.

Methode
De twee grootste legplaatsen zijn voorzien van een provisorische schuilhut. Deze hutten liggen direct aan de legplaatsen en geven een goed overzicht zonder de dieren te verontrusten. Drachtige vrouwtjes konden geïdentificeerd worden door middel van een kralen kleurencode, een geverfd nummer op de flank dan wel aan uiterlijke kenmerken. Elke beweging van de leguaan en interactie tussen de drachtige wijfjes werd gedocumenteerd. Posities van legholen werden in kaart gebracht. Wijfjes die na het deponeren van de eieren de legholen verlaten, deze toedekten en beschermden werden apart geregistreerd. Elke leguaan werd volledig gefotografeerd en de kop en nek in het bijzonder.  Dit om een foto-identificatie database op te zetten. Elke dag worden de bevindingen uitgewerkt in southcamp welke midden in het gebied ligt.

Jamaica Cyclura collei
Cyclura collei wijfje komt uit haar leghol
Jamaica Cyclura collei
Cyclura collei wijfje, roodgekleurd door ijzerhoudend zandstof

Resultaat
We hebben in 2011 een record aantal nestende leguanen geregistreerd. Meer dan de helft van het aantal dieren waren voormalige head-start wijfjes. De toename van drachtige wijfjes afgezet tegen de nestplaats grootte zorgden voor onderlinge verhoogde stress. Duidelijk waarneembaar was de dit voortkwam uit te weinig leghol mogelijkheden ten aanzien van het aantal nestende dieren. Onderling naar elkaar dreigen en schijnaanvallen resulteerden incidenteel in daadwerkelijke kortstondige gevechten. Maar ook is waargenomen dat 1 leghol gelijktijdig door twee wijfjes werd gebruikt. Veelal maakte men gebruik van door andere leguanen deels gegraven legholen of verliet men een eigen gegraven hol om die van een ander uiteindelijk in te nemen. De legholen bestonden uit een gegraven tunnel met een lengte varieerent tussen de 30 en 65 cm.  Sommige tunnels maken vervolgens een bocht van 90° en gaan dan een stukje op dezelfde diepte door alwaar aan het eind de legkamer wordt gegraven. De diepte verschilt en lijkt te maken te hebben met de vochtigheid van het zand wat opgegraven wordt. Als namelijk het opgegraven zand wat boven de grond wordt gebracht er donkerder uitziet en dus vochtig is dan naderen de graafactiviteiten haar einde. Zodra het wijfje over gaat tot het leggen van eieren dan wordt niet zelden eerst de tunnelingang met zand afgesloten. In feite sluit het wijfje zichzelf op onder de grond. Na het voltooien van de eileg verlaat zij vervolgens het leghol door zich een weg naar buiten te graven.  Veelal vroeg in de ochtend als de leguanenwijfjes nog niet naar de legplaatsen zijn terug gekeerd konden we waarnemen dat een of meerdere wijfjes spontaan uit de grond omhoog popten. Boven de grond  wordt zeer zorgvuldig het leghol weer afgesloten en onzichtbaar gemaakt. Hier gaat veel tijd en stress mee gemoeid. Stress vooral van andere ten tonele verschijnende wijfjes die te dicht in de buurt komen en verjaagd dienen te worden. Ook hierbij wordt veel dreiggedrag vertoond, soms uitmondend in vechten waarbij gebeten kan worden. Wijfjes verdedigen enkele dagen hun nest waarbij zij tussen 16.00 en 17.00 uur de nestplaatsen verlaten om vervolgens het tropisch droogbos in te trekken. De volgende dag keren ze na opgewarmd te zijn weer vroeg in de ochtend terug en het spel begint van voren af aan. Een speerpunt uit de observaties is dat op korte termijn er voor uitbreiding kunstmatige legplaatsen dient te worden gezorgd.

Leego en Booms in South Camp

Noot: Inmiddels heeft het onderzoek ertoe geleid dat er een kunstmatige nestplaats is aangelegd.

 

Geef een reactie