Onderkoeling (Hypothermie)

Leguanen zoals vele andere reptielen hebben twee slagen tegen als zij onderkoeld raken. Als eerste zijn reptielen niet in staat om zelf lichaamswarmte te produceren. Indien externe opwarmingsbronnen ontbreken, daalt de lichaamstemperatuur. Grote dieren hebben langere tijd nodig om op te warmen maar verliezen daarentegen ook langzamer lichaamswarmte. Kleine leguanen onderkoelen dus sneller dan hun grotere soortgenoten. Ten tweede zijn dit reptielen die in een tropische omgeving leven. Zij hebben dan ook een hogere temperatuur nodig dan reptielen die uit een gematigd klimaat komen. Ook zijn leguanenlichamen niet aangepast om winterrust te houden. Deze dieren zijn dan ook niet in staat om met lage temperaturen om te gaan. Leguanen die in koud weer terecht komen door bijvoorbeeld ontsnapping uit hun terrarium en of huiselijke omgeving kunnen onderkoeld raken.

Wat is nu precies onderkoeling

Bij vogels en zoogdieren probeert het lichaam warmte te genereren door te gaan rillen, en de opgewekte warmte ondersteund  de organen zo lang mogelijk  door het terugtrekken van de bloedtoevoer naar de handen en voeten.
Reptielen verliezen warmte wanneer de temperatuur beneden de grens komt welke voor het dier als minimum temperatuur benodigd is. Daar deze dieren ectothermisch zijn bezitten zij niet de mogelijkheid om zelf lichaamswarmte te ontwikkelen. Zij zijn dan ook niet in staat om de warmte vast te houden zoals wel het geval is bij vogels en zoogdieren in blootgesteld aan een koude omgeving.

Zand en water nemen warmte op en houden deze vast. Reptielen in holen al dan niet zelf gegraven of natuurlijk gevormde ruimten in de grond verliezen langzamer hun warmte. De temperatuur is op verschillende dieptes stabiel.  Soorten die gedurende de winterperiode in winterrust gaan gebruiken holen, bodems van meren of rivieren om zich in te graven. Dit zorgt ervoor dat zij niet onder het vriespunt komen. Als de winter plaats maakt voor de lente en de bodem, water en omgeving in enkele weken langzaam opgewarmd gaat worden, warmen eveneens de dieren in winterrust op. Hierdoor komen zij uit hun staat van winterrust. Dit is normaal voor inheemse dieren van dit soort gebieden. Winterrust is niet normaal voor neo-tropische en tropische dieren. Deze dieren zullen sterven als zij geplaatst worden in een omgeving waar winterrust onderdeel van het bestaan uitmaakt. Deze dieren vallen alleen in een goed voor de diersoort geconditioneerde omgeving te houden.

Onderkoeling is de staat van het lichaam wat zo koud is dat het proces van stervend weefsel veroorzaakt door het gebrek van voldoende zuurstofcirculatie. Tevens zal het functioneren van het lichaam beginnen te stoppen.

Onderkoelde reptielen

Koude reptielen zijn over het algemeen donker van kleur, vooral de soorten die van nature donker kleuren als zij koud zijn.  Zo kunnen zij maximaal warmte absorberen tijdens het opwarmen. Als er sprake is van een staat van onderkoeling en het reptiel bevond zich in een donkere omgeving zal het reptiel licht(er) van kleur worden. Kleur bepaling alleen is niet genoeg informatie om te bepalen of een vorm van onderkoeling aanwezig is.

Een onderkoeld reptiel zal bij aanraking koud aanvoelen en niet reageren.  Het lichaam is verstijfd en er zal weinig tot geen pijnreactie zijn als bijvoorbeeld de zool van de voet met een duimnagel wordt ingedrukt.

Het behandelen van onderkoeling

Het opwarmen van reptielen vanuit een onderkoelde situatie moet langzaam gebeuren. Bij te snelle opwarming kan weefselbeschadiging optreden.

  1. Maak een lauwwarm bad waarbij de watertemperatuur rond de 21 C ligt en plaats het reptiel hierin. Denk er aan dat het reptiel niet voldoend in staat is om te reageren en te bewegen. Zorg er dus voor dat de kop van het dier zover boven water blijft dat de mond en neusgaten niet onder de waterlijn kunnen komen.
  2. Als het reptiel voor een 20 a 30 minuten in het badwater heeft gelegen, verwijder je deze en droog je het dier met een warme handdoek. Doe je dit niet en laat je dus het dier nat of klam zal het verdampen van het water zorgen dat de huid en de bloed circulatie vlak onder de huid weer zal gaan afkoelen. Het bloed stroomt naar de organen en koelen vervolgens deze. Niet voldoende drogen van de huid zorgt dus dat het opwarmproces  teniet wordt gedaan en juist het dier weer gaat afkoelen.
  3. Als het reptiel droog is,  wikkel het dan in een warme handdoek en plaats het dier in het terrarium op bijvoorbeeld een warme kruik of plaats het dier zonder handdoek onder de opwarmplek. Verschaf het dier nog niet de voor het soort aanbevolen temperatuur aan maar bouw dit langzaam op. In de loop van het volgende uur verhoog je de omgevingstemperatuur totdat dit aan de bovengrens zit van de aanbevolen temperatuur. Als het reptiel opgewarmd is handhaaf je het nog een tijdje onder deze temperatuur. Vervolgens  laat je de omgevingstemperatuur stijgen totdat je de temperatuur bereikt zoals onder de opwarmplek.
  4. Als het reptiel weer is opgewarmd  laat het dan drinken. Indien geforceerd is het gebruik van pipetjes aan te raden. Bij dwangmatig vocht toedienen dit altijd langzaam doen met hele kleine beetjes water per keer. Zo krijgt het dier de gelegenheid de stemspleet af te sluiten zodat het water niet de luchtpijp en vervolgens de longen kan lopen.
  5. Indien er op tijd is ingegrepen en het dier niet is blootgesteld aan temperaturen beneden het vriespunt zal het reptiel zich meestal van onderkoeling herstellen. Binnen een dag hoort het weer te gaan eten en drinken en zal het normale dagritme en gedrag weer door het reptiel worden opgepakt. Sommige dieren kunnen wat rustiger zijn dan dat zij normaal gesproken zijn. Dit kan enkele dagen aanhouden.

Waarom onderkoeling niet geschikt is voor euthanasie

Als reptielen onderworpen worden aan temperaturen beneden het vriespunt zal het vocht wat buiten de cel gelegen is (extracellulair) zich tot ijs beginnen te vormen. Deze ijskristallen vormen zich lang voordat het reptiel bewusteloos raakt en pijn niet meer waarneemt. Het vormen van deze ijskristallen is behoorlijk pijnlijk voor het dier. Euthanasie op deze wijze is dan ook alleen geschikt als het reptiel onder anesthesie is.

Geraadpleegde literatuur:

Auteur: Evert Henningheim

Bron: Melissa Kaplan’s, Herpcare collection, 2007, Stephen L. Barten DVM, Euthanasia of reptiles,News from the North Bay, Feb 1994
Tekstuele controle en advies: Dr. Marja Kik, dierenarts voor reptielen